Het is hopen op zachte winters

Tegen 2020 – dat is dus volgend jaar – moet Vlaanderen 15,7 procent minder broeikasgassen uitstoten dan in 2005. Die Europese klimaatdoelstelling zullen we wellicht nipt halen, zegt minister van Omgeving, Natuur en Landbouw Joke Schauvliege. Niks van, zegt de Bond Beter Leefmilieu, de minister gebruikt een platte boekhoudkundige truc. Wie heeft gelijk?

In het eindejaarsnummer van Knack verklaarde Vlaams minister van Omgeving, Natuur en Landbouw Joke Schauvliege (CD&V) in een dubbelgesprek met weerman Frank Deboosere dat Vlaanderen de opgelegde klimaatdoelstellingen tegen 2020 ‘ofwel zal halen, ofwel nipt zal missen’. Een van die doelstellingen is een reductie van de CO2-uitstoot met 15,7 procent tegen 2020. Volgens de Bond Beter Leefmilieu (BBL) zal de reductie evenwel lager zijn dan 5 procent.

‘De cijfers van de BBL kloppen niet’, zei Schauvliege in dat gesprek. ‘Ik wil niet te technisch worden, maar bij de berekening van de uitstootreductie spelen allerlei cumulatie-effecten. Bonussen gerealiseerd in een jaar met gunstige weersomstandigheden kunnen bijvoorbeeld overgedragen worden naar een volgend jaar. Alleszins zullen we heel dicht bij die 15,7 procent reductie landen.’

Een minister die niet te technisch wil worden, dat prikkelt de aandacht. Omdat de cijfers van Schauvliege en de BBL zo ver uit elkaar liggen, wilden wij weten hoe de vork precies aan de steel zit. Het werd een moeilijke zoektocht. Weervrouw en klimaatexpert Jill Peeters gaf toe dat ze er geen idee van had hoe de kaarten liggen. Zowel op Vlaams als op federaal niveau wilden de bevoegde ambtenaren niet spreken, zelfs niet off the record: de druk op het dossier is groot, omdat er zo veel belangen bij komen kijken, economische en andere.

Drie academici van drie verschillende universiteiten gaven aan dat ze niet over de juiste cijfers beschikten. Maar bioloog Ivan Janssens van de Universiteit Antwerpen kon ons toch op weg zetten: ‘Eigenlijk mag je voor de bepaling van de uitstootresultaten maar één berekening gebruiken en dat is die voor de internationale rapportering, zelfs al wijkt die af van de realiteit. Dus als de BBL een realistische berekening maakt en Schauvliege een berekening volgens de internationaal opgelegde methode, is het niet uitgesloten dat ze allebei recht in hun schoenen staan.’

Emissiebudget

We vroegen het kabinet van Schauvliege dus om toch voor één keer technisch te worden en uit te leggen hoe er gerekend wordt. Dit is wat het kabinet antwoordde: ‘Vlaanderen moet een reductie opleveren van 15,7 procent in 2020 ten opzichte van de hoeveelheid uitgestoten broeikasgassen in 2005. Door het vastleggen van dit percentage is meteen bekend hoeveel broeikasgassen Vlaanderen mag uitstoten in de periode 2013-2020. Dat is het zogenaamde emissiebudget. Het bedraagt in totaal 352 miljoen ton CO2. Opgedeeld per jaar geeft dat een theoretisch traject van hoeveel miljoen ton CO2 er in elk van die acht jaar mag worden uitgestoten. Dat wordt elk jaar vergeleken met de reële uitstoot. Er is dan telkens een overschot of een tekort, waarmee je effecten van weersomstandigheden en economische toestanden weg kunt werken. De som daarvan moet na acht jaar op nul uitkomen. De prognoses geven aan dat we die doelstelling nipt zullen halen, al weten we dat pas zeker bij de eindafrekening in 2021.’

Maar Mathias Bienstman van de BBL is niet onder de indruk: ‘Het kabinet doelt wellicht op de prognoses in het laatste Vlaamse klimaatplan en die zijn niet meer dan luchtkastelen. Zelfs met een soepele berekeningswijze heeft de minister geen gelijk. Daar durf ik mijn hand voor in het vuur te steken. De laatste ernstige prognose stelde dat het doel niet zal worden gehaald. Zo heeft de Vlaamse regering het zelf gepubliceerd in haar voortgangsrapport 2017, met cijfers tot en met 2016. De cijfers voor 2017 geven volgens mijn bronnen aan dat er een lichte daling van de uitstoot is ten opzichte van 2016.’

Als je de cijfers van de CO2-uitstoot per sector bekijkt (energie, industrie, gebouwen, landbouw en transport) zie je nergens een duidelijke afname. ‘Dat stemt overeen met de realiteit’, zegt Bienstman. ‘We weten dat de veestapel niet afneemt, het aantal auto’s en de voertuigkilometers evenmin. De gemiddelde uitstoot per auto is zelfs gestegen in 2018 en de renovatiegraad van gebouwen is vertraagd. In feite zien we in de cijfers alleen sterke reducties voor de sector gebouwen in 2014 en 2015. Dat waren twee uitzonderlijk warme jaren, die veel minder verwarming vereisten. In die zin zou je kunnen zeggen dat Schauvliege haar klimaatdoelstelling in 2020 alleen kan halen als er nog twee uitzonderlijk zachte winters komen.’

‘Complete fictie’

Bienstman ziet zelfs manipulaties in de cijfers: ‘Deze zomer zijn er nieuwe prognoses opgedoken in het goedgekeurde klimaatplan voor 2030. Daarin komt de CO2-uitstoot voor 2020 plots 2 miljoen ton lager uit dan in een prognose van vier maanden eerder. Dat is enkel mogelijk door sterke emissiedalingen te voorzien voor alle sectoren, inbegrepen landbouw en transport. Zo zou het doel voor 2020 net gehaald worden. Jammer genoeg is dat complete fictie. Er zijn tot dusver geen dalingen in de sectoren landbouw en transport, dus er zou al een wonderbaarlijke beleidsomslag moeten komen om dat nog gedaan te krijgen. Cruciale elementen, zoals het aandeel elektrische wagens in het wagenpark, liggen zelfs ver achter op het schema.’

‘Los daarvan’, vervolgt Bienstman, ‘is dit een tamelijk onzinnige wijze om het klimaatdoel te interpreteren, hoewel het toegestaan is door de Europese regelgeving. Het doel voor Vlaanderen is een daling van 15,7 procent ten opzichte van 2005, maar in 2016 lagen de emissies amper 0,4 procent lager dan in 2005. In 2020 zullen ze in het beste geval ongeveer 5 procent lager liggen. Dat is een zware buis! In feite gaat het om een simpele boekhoudkundige truc door de toevallige reserves mee te laten tellen. Wat er moet gebeuren als er geen reserves meer zijn, lijkt niemand te weten.’

We legden deze analyse opnieuw voor aan het kabinet van Schauvliege, maar de reactie was mager. Het kabinet wees erop dat de cijfers voor 2017 ter validering overgemaakt zijn aan de Europese Commissie en dus nog niet bekend kunnen worden gemaakt. Het meldt ook dat de huidige cijfers geen rekening houden met klimaatengagementen die de verschillende Vlaamse ministers sindsdien hebben uitgerold voor scholen, rusthuizen, sociale huisvesting enzovoort. Het kabinet blijft bij de stelling dat de doelstelling voor de periode 2013-2020 nipt zal worden gehaald.

De politieke oppositie is het daar niet mee eens. ‘Voor zover ik het kan beoordelen neemt iedereen de statistische bronnen die een resultaat geven dat het dichtst aanleunt bij het verhaal dat men wil brengen’, zegt milieu-expert Bruno Tobback (SP.A). ‘De BBL lijkt wel dichter bij de waarheid te zitten, hoewel ook Schauvliege kan zeggen dat ze gelijk heeft. Mijn inschatting is wel dat uitstootverminderingen die alleen kloppen als het weer wat mee zit, niet structureel zijn. Als je goed naar de cijfers kijkt, zie je inderdaad dat er sinds 2005 zo goed als niets is gebeurd. In 2005 zaten we met een totale CO2-uitstoot van 46 miljoen ton, in 2016 was dat nog altijd bijna 45 miljoen ton. In die zin heeft de BBL dus gelijk. De manier waarop Schauvliege de cijfers van de afgelopen jaren naar de Europese Commissie toe vertaalt, is evenwel niet verkeerd. Maar het is toch meer dan ironisch dat ze haar doelstellingen alleen haalt dankzij de gevolgen van de klimaatopwarming die ze in feite moet bestrijden, namelijk hete zomers en zachte winters. Dat is de trieste realiteit.’

Het gaat dus om een boekhoudkundige truc om een mager resultaat – ongeveer een half procent uitstootvermindering ten opzichte van 2005 – te maskeren met de overschotten van de CO2-uitstoot tussen 2013 en 2016 (met dank aan de zachte jaren 2014 en 2015). Ook de N-VA, een coalitiepartij van Schauvliege in de Vlaamse regering, is scherp voor haar beleid. ‘Er is op dit ogenblik een tekort van 6 miljoen ton op de Vlaamse CO2-emissiebalans’, zegt Wilfried Vandaele, die in het Vlaams Parlement het klimaatdossier voor de N-VA volgt. ‘Schauvliege zal zeggen dat dat relatief beperkt is op het geheel van de 352 miljoen ton uitstoot voor de periode tussen 2013 en 2020. Maar het probleem is dat het tekort elk jaar groter gaat worden.’

De N-VA is er wel van overtuigd dat Vlaanderen de broeikasreductiedoelstelling in 2020 zal halen. ‘Als we dan toch meer hebben uitgestoten dan toegelaten, zullen we het compenseren met in het buitenland aangekochte emissierechten’, zegt Vandaele. ‘Voor het klimaat maakt het niets uit of je CO2 bespaart in Vlaanderen dan wel elders in de wereld. Maar als Vlaanderen onvoldoende emissies blijft reduceren, zullen er elk jaar emissierechten moeten worden gekocht. Tot dusver waren die goedkoop door een overschot op de internationale markt, maar vanaf 2020 zullen er alleen nog Europese emissierechten mogen worden gebruikt. Die zullen misschien zelfs honderdmaal duurder zijn. Wij schatten dat het ons zonder bijkomende klimaatmaatregelen in alle sectoren tegen 2030 honderden miljoenen euro’s per jaar kan kosten. Daarom wil de N-VA de Vlaamse emissiedoelstellingen absoluut halen met Vlaamse emissiereducerende maatregelen.’

Het kopen van emissierechten van een ander Europees land creëert niet meer dan een geldstroom naar het buitenland zonder toegevoegde waarde voor Vlaanderen. ‘Inzetten op emissiereducerende maatregelen impliceert investeringen in de Vlaamse economie met een return in de vorm van jobs, kennis, luchtkwaliteit en gezondheid’, stelt Vandaele. Hij denkt onder meer aan doorgedreven isolatie van gebouwen, een slimme kilometerheffing om het aantal gereden kilometers te verminderen, efficiëntere voertuigen, vergroening van de brandstoffen en een inkrimping van de veestapel. ‘De marges van onze boeren op het exporteren van vlees zijn laag’, zegt Vandaele. ‘Maar het inkrimpen van onze veestapel is een groot taboe voor de CD&V en in mindere mate de Open VLD. Daar zou wel beweging in mogen komen.’

Sinds 2005 is het Vlaamse milieubeleid trouwens altijd in handen van de CD&V geweest.

Bioloog Ivan Janssens van de Antwerpse universiteit nam later opnieuw contact met ons op met de boodschap dat hij en zijn collega Sara Vicca toch eens naar de cijfers hadden gekeken. Ze kwamen tot dezelfde conclusie: ‘In 2020 zal Vlaanderen zijn belofte zeker niet waarmaken, maar omdat we het tussen 2013 en 2016 beter deden dan verwacht, heeft Schauvliege rekenkundig gelijk als ze zegt dat we de norm halen. In realiteit nemen de emissies al jaren niet of nauwelijks af. Sowieso zou klimaatneutraliteit een verkiezingsthema moeten zijn, want het is véél belangrijker dan migratie. De klimaatverandering zal migratie doen toenemen. Als er genoeg druk op de partijleiders komt om klimaatneutraliteit expliciet in hun partijprogramma’s op te nemen, raakt het misschien in het regeerakkoord. Het zou dramatisch zijn mocht dat niet het geval zijn.’

Door Dirk Draulans, Knack 30 januari 2019